HENÜZ DİLEKÇELER AŞAMASI TAMAMLANMADAN VE ÖN İNCELEME DURUŞMASI YAPILMADAN TAHKİKATA GEÇİLEREK DOSYANIN BİLİRKİŞİYE VERİLMESİ, ADİL YARGILANMA HAKKININ, HUKUKİ DİNLENİLME HAKKI KAPSAMINDAKİ SAVUNMA VE İSPAT HAKKININ İHLALİ NİTELİĞİNDE OLDUĞU DEĞERLENDİRİLMİŞTİR.
9. Hukuk Dairesi 2024/5139 E. , 2024/6725 K.
"İçtihat Metni"
İNCELENEN KARARIN MAHKEMESİ :İş Mahkemesi KARAR : Davanın kabulü KANUN YARARINA Taraflar arasında, İlk Derece Mahkemesinde görülen alacak davasında davanın kabulüne karar verilmiştir. İlk Derece Mahkemesince kesin olarak verilen kararın kanun yararına temyizen incelenmesi Adalet Bakanlığı tarafından istenilmiş olmakla; Tetkik Hakimi tarafından hazırlanan rapor dinlendikten sonra dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü: I. DAVA Davacı vekili dava dilekçesinde; davacının toplum yararına çalışma projesi kapsamında Kırıkkale İl Göç İdaresi Müdürlüğü bünyesinde 08.03.2019-27.08.2019 tarihleri arasında asgari ücret ile çalıştığını, iş sözleşmesinin program süresinin bitmesi gerekçe gösterilerek sonlandırıldığını, davalı Kurumda işçi olarak çalışan davacının ilave tediye almaya hak kazandığını ileri sürerek fazlaya ilişkin hakkı saklı kalmak kaydıyla 2.053,00 TL ilave tediye alacağının fesih tarihinden itibaren işleyecek en yüksek banka mevduat faiziyle birlikte davalıdan tahsiline karar verilmesini talep etmiştir. II. CEVAP Davalı vekili cevap dilekçesinde; davacının Toplum Yararına Program Taahhütnamesi ile program süresi boyunca asgari ücretle çalıştığını, Kırıkkale İl Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından Taahhütname'nin tüm şartlarının yerine getirildiğini ve davacının tüm ücret ve alacaklarının ödendiğini, davalı Kurumun kadrolu işçisi olmayan davacının ilave tediye almaya hak kazanamayacağını, aksi durumun eşitlik ilkesine de aykırı olduğunu, talep edilen faiz oranına da itiraz ettiklerini, ilave tediye alacağına yasal faiz uygulanması gerektiğini ve zamanaşımı def'inde bulunduklarını belirterek davanın reddini istemiştir. III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI 1.İlk Derece Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile; davacının 08.03.2019-27.08.2019 tarihleri arasında toplum yararına çalışma projesi kapsamında Kırıkkale İl Göç İdaresi Müdürlüğü bünyesinde asgari ücretle işçi olarak çalıştığı, davalı Kurumun 6772 sayılı Devlet ve Ona Bağlı Müesseselerde Çalışan İşçilere İlave Tediye Yapılması ve 6452 Sayılı Kanunla 6212 Sayılı Kanunun 2 nci Maddesinin Kaldırılması Hakkında Kanun kapsamında olduğu, alacağın zamanaşımına uğramadığı ve davacının hak kazanabileceği ilave tediye alacağının 2.089,71 TL olarak hesaplandığı belirtilerek davanın kabulüne karar verilmiştir. 2. İlk Derece Mahkemesi kararı kesin olarak verilmiştir. IV. KANUN YARARINA TEMYİZ A. Kanun Yararına Temyiz Yoluna Başvuran İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararının kanun yararına temyizen incelenmesi Adalet Bakanlığı tarafından istenilmiştir. B. Temyiz Sebepleri Adalet Bakanlığı; davalıya ait işyerinde toplum yararına çalışma projesi kapsamında çalışan davacının açtığı davada, ödenmeyen ilave tediye alacağının tahsiline karar verilmesinin talep edildiği, Mahkemece dilekçelerin karşılıklı verilmesi beklenmeden, usulüne uygun şekilde ön inceleme yapılmadan, deliller toplanmadan, hiçbir ivedilik ve zaruret olmadığı halde dosya üzerinden ara karar kurularak tensip tutanağı ile bilirkişi incelemesi yapılmasına karar verilerek ispat ve savunma hakkı kısıtlanmak suretiyle tensip zaptı sonrası açılan ilk duruşmada davanın sonuçlandırılmasının, 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın (Anayasa) 36 ncı maddesi ile 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun (6100 sayılı Kanun) 27, 137, 138, 139, 140 ve 320 nci maddelerine aykırı olduğunu belirterek kanun yararına temyiz yoluna başvurmuştur. 4.06.2024 17:39 about:blank about:blank 1/4 C. Gerekçe 1. Uyuşmazlık ve Hukuki Nitelendirme Uyuşmazlık, davalının hukuki dinlenilme hakkının kısıtlanıp kısıtlanmadığına ilişkindir. 2. İlgili Hukuk 1. 6100 sayılı Kanun'un 363 üncü maddesinin birinci fıkrası uyarınca ilk derece mahkemelerinin kesin olarak verdikleri kararlar ile istinaf incelemesinden geçmeden kesinleşmiş bulunan kararlarına karşı, yürürlükteki hukuka aykırı bulunduğu ileri sürülerek Adalet Bakanlığı tarafından kanun yararına temyiz yoluna başvurulur. 2. Temyiz talebi Yargıtayca yerinde görüldüğü takdirde, 6100 sayılı Kanun’un 363 üncü maddesinin ikinci fıkrası uyarınca karar kanun yararına bozulur ve bu bozma, kararın hukuki sonuçlarını ortadan kaldırmaz. 3. Anayasa'nın "Hak arama hürriyeti" başlıklı 36 ncı maddesinin birinci fıkrası şöyledir: "Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir." 4. 6100 sayılı Kanun'un "Hukuki dinlenilme hakkı" kenar başlıklı 27 nci maddesi şöyledir: "(1) Davanın tarafları, müdahiller ve yargılamanın diğer ilgilileri, kendi hakları ile bağlantılı olarak hukuki dinlenilme hakkına sahiptirler. (2) Bu hak; a) Yargılama ile ilgili olarak bilgi sahibi olunmasını, b) Açıklama ve ispat hakkını, c) Mahkemenin, açıklamaları dikkate alarak değerlendirmesini ve kararların somut ve açık olarak gerekçelendirilmesini, içerir." 5. 6100 sayılı Kanun'un "Ön incelemenin kapsamı" kenar başlıklı 137 nci maddesi şöyledir: "(1) Dilekçelerin karşılıklı verilmesinden sonra ön inceleme yapılır. Mahkeme ön incelemede; dava şartlarını ve ilk itirazları inceler, uyuşmazlık konularını tam olarak belirler, hazırlık işlemleri ile tarafların delillerini sunmaları ve delillerin toplanması için gereken işlemleri yapar, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği davalarda onları sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder ve bu hususları tutanağa geçirir. (2) Ön inceleme tamamlanmadan ve gerekli kararlar alınmadan tahkikata geçilemez ve tahkikat için duruşma günü verilemez." 6. 6100 sayılı Kanun'un "Dava şartları ve ilk itirazlar hakkında karar" kenar başlıklı 138 inci maddesine göre "Mahkeme, öncelikle dava şartları ve ilk itirazlar hakkında dosya üzerinden karar verir; gerektiği takdirde kararını vermeden önce, bu konuda tarafları ön inceleme duruşmasında dinleyebilir." 7. 6100 sayılı Kanun'un "Ön inceleme duruşmasına davet" kenar başlıklı 139 uncu maddesi şöyledir: "(1) Mahkeme, dilekçelerin karşılıklı verilmesinden ve yukarıdaki maddelerde belirtilen incelemeyi tamamladıktan sonra, ön inceleme için bir duruşma günü tespit ederek taraflara bildirir. (Değişik cümle:22/7/2020-7251/13 md.) Çıkarılacak davetiyede aşağıdaki hususlar ihtar edilir: a) Duruşma davetiyesine ve sonuçlarına ilişkin diğer hususlar. b) Tarafların sulh için gerekli hazırlığı yapmaları. c) Duruşmaya sadece taraflardan birinin gelmesi ve yargılamaya devam etmek istemesi durumunda gelmeyen tarafın yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemeyeceği. ç) Davetiyenin tebliğinden itibaren iki haftalık kesin süre içinde tarafların dilekçelerinde gösterdikleri, ancak henüz sunmadıkları belgeleri mahkemeye sunmaları veya başka yerden getirtilecek belgelerin getirtilebilmesi amacıyla gereken açıklamayı yapmaları, bu hususların verilen süre içinde yerine getirilmemesi hâlinde o delile dayanmaktan vazgeçmiş sayılacaklarına karar verileceği." 8. 6100 sayılı Kanun'un "Ön inceleme duruşması" kenar başlıklı 140 ıncı maddesi de şöyledir: " (1) Hâkim, ön inceleme duruşmasında, dava şartları ve ilk itirazlar hakkında karar verebilmek için gerekli görürse tarafları dinler; daha sonra, tarafların iddia ve savunmaları çerçevesinde, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları tek tek tespit eder. (2) Uyuşmazlık konularının tespitinden sonra hâkim, tarafları sulh ve arabuluculuğun esasları, süreci ve hukuki sonuçları hakkında aydınlatarak sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder; bu konuda sonuç alınacağı kanaatine varırsa, bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin eder. (3) Ön inceleme duruşmasının sonunda, tarafların sulh veya arabuluculuk faaliyetinden bir sonuç alıp almadıkları, sonuç alamadıkları takdirde anlaşamadıkları hususların nelerden ibaret olduğu tutanakla tespit edilir. Bu tutanağın altı, duruşmada hazır bulunan taraflarca imzalanır. Tahkikat bu tutanak esas alınmak suretiyle yürütülür. (4) Ön inceleme tek duruşmada tamamlanır. Zorunlu olan hâllerde bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin edilir. 4.06.2024 17:39 about:blank about:blank 2/4 (5) (Değişik:22/7/2020-7251/14 md.) 139 uncu madde uyarınca yapılan ihtara rağmen dilekçelerinde gösterdikleri belgeleri sunmayan veya belgelerin getirtilmesi için gerekli açıklamayı yapmayan tarafın bu delillere dayanmaktan vazgeçmiş sayılmasına karar verilir." 9. 6100 sayılı Kanun'un "Basit Yargılama Usulü" başlıklı altıncı kısmının "Ön inceleme ve tahkikat" kenar başlıklı 320 nci maddesi şöyledir: "(1) Mahkeme, mümkün olan hâllerde tarafları duruşmaya davet etmeden dosya üzerinden karar verir. (2) Daha önce karar verilemeyen hâllerde mahkeme, ilk duruşmada dava şartları ve ilk itirazlarla hak düşürücü süre ve zamanaşımı hakkında tarafları dinler; daha sonra tarafların iddia ve savunmaları çerçevesinde, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları tek tek tespit eder. Uyuşmazlık konularının tespitinden sonra hâkim, tarafları sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder. Tarafların sulh olup olmadıkları, sulh olmadıkları takdirde anlaşamadıkları hususların nelerden ibaret olduğu tutanağa yazılır; tutanağın altı hazır bulunan taraflarca imzalanır. Tahkikat bu tutanak esas alınmak suretiyle yürütülür. (3) Mahkeme, tarafların dinlenmesi, delillerin incelenmesi ve tahkikat işlemlerinin yapılmasını yukarıdaki fıkrada belirtilen duruşma hariç, iki duruşmada tamamlar. Duruşmalar arasındaki süre bir aydan daha uzun olamaz. İşin niteliği gereği bilirkişi incelemesinin uzaması, istinabe yoluyla tahkikat işlemlerinin yürütülmesi gibi zorunlu hâllerde, hâkim gerekçesini belirterek bir aydan sonrası için de duruşma günü belirleyebilir ve ikiden fazla duruşma yapabilir. (4) Basit yargılama usulüne tabi davalarda, işlemden kaldırılmasına karar verilmiş olan dosya, yenilenmesinden sonra takipsiz bırakılırsa, dava açılmamış sayılır." 10. 6100 sayılı Kanun'un "Hükmün kapsamı" kenar başlıklı 297 nci maddesinin ilgili bölümü şöyledir: "(1) Hüküm 'Türk Milleti Adına' verilir ve bu ibareden sonra aşağıdaki hususları kapsar: ... c) Tarafların iddia ve savunmalarının özetini, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları, çekişmeli vakıalar hakkında toplanan delilleri, delillerin tartışılması ve değerlendirilmesini, sabit görülen vakıalarla bunlardan çıkarılan sonuç ve hukuki sebepleri. ..." 3. Değerlendirme 1. 6100 sayılı Kanun'un 27 nci maddesinde yer bulan hukuki dinlenilme hakkı gereğince davanın tarafları, müdahiller ve yargılamanın diğer ilgilileri, kendi hakları ile bağlantılı olarak hukuki dinlenilme hakkına sahip olup bu hak, yargılama ile ilgili olarak bilgi sahibi olunmasını, açıklama ve ispat hakkını, mahkemenin açıklamaları dikkate alarak değerlendirmesini ve kararların somut ve açık olarak gerekçelendirilmesini içermektedir. 2. Mahkeme, iki tarafa eşit şekilde hukuki dinlenilme hakkı tanıyarak hükmünü vermelidir. Anayasa'nın 36 ncı maddesinde ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 6 ncı maddesinde düzenlenen adil yargılanma hakkının en önemli unsuru olan hukuki dinlenilme hakkı, adil yargılanma hakkı içinde teminat altına alınmıştır. Bu hakka, tarafın hakime meramını anlatma hakkı ya da iddia ve savunma hakkı da denilmektedir. Ancak, hukuki dinlenilme hakkı, bu ifadeleri de kapsayan daha geniş bir anlama sahiptir. Bu hak çerçevesinde, tarafların gerek yargı organlarınca gerekse karşı tarafça yapılan işlemler konusunda bilgilendirilmeleri zorunludur. Kişinin kendisinden habersiz yargılama yapılarak karar verilmesi, kural olarak mümkün değildir. 3. Bu kapsamda hukuki dinlenilme hakkının, bilgilenme/bilgilendirme, açıklama yapma, yargı organlarınca dikkate alınma ve kararların gerekçeli olması gibi hususları içerdiği açıktır. Bilgilenme hakkı, yargılamanın içeriğine dair tam bir bilgi sahibi olmanın yanında gerek karşı tarafın gerekse de yargı organlarının dosya içeriğine yapmış oldukları işlemleri öğrenmelerini kapsar. Bilgilenme/bilgilendirme hakkının etkin biçimde kullanılabilmesi için gönderilecek tebligat ve davetiyelerde kanunda öngörülmüş şekil şartlarına sıkı sıkıya uyulması gerekmektedir. Ayrıca bu hak sadece davanın başındaki iddia ve savunmalar açısından değil yargılamanın her aşamasında dikkate alınmalıdır. Bu kapsamda devam eden bir yargılamada, tarafların açıklamaları için bilgilendirme yeterli olmayıp yargılamada yer alan diğer kişilerin (tanık, bilirkişi gibi) açıklamaları açısından da önemlidir. Bilgilenme hakkının usulüne uygun kullanımı ile tarafların haklarında öğrendikleri isnat ve iddialara karşı beyanda bulunabilme, davaya yönelik bilgi ve belge verebilme yani açıklama yapma hakkı da hukuki güvenceye bağlanmaktadır. Böylece davanın her iki tarafına eşit şekilde açıklama yapma hakkı tanınması ile adaletin görünür kılınması sağlanacaktır. Açıklamada bulunma hakkı, tarafların, yazılı veya sözlü şekilde iddia ve savunmalara karşı itirazda bulunabilme, davaya ilişkin beyanda bulunmalarını sağlar. 4. 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu'nun 7 nci maddesinin birinci fıkrası uyarınca basit yargılama usulüne tabi olan ilave tediye alacağının tahsili istemli somut davada; İlk Derece Mahkemesince, 13.12.2023 tarihli "Ön İncelemeye Hazırlık Tensip Tutanağı"nın (22) numaralı ara kararında; davacının Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtlarının getirtilmesine ilişkin (19) numaralı, davalı Şirkete müzekkere yazılarak davacının şahsi sicil dosyasının, puantaj kayıtlarının, bordroların ve işe giriş çıkış kayıtlarının istenmesine ilişkin (20) 4.06.2024 17:39 about:blank about:blank 3/4 numaralı ve Türkiye İş Kurumuna müzekkere yazılarak davacıya ait tüm kayıtların istenmesine ilişkin (21) numaralı ara kararlar yerine getirildiğinde dosyanın bilirkişiye gönderilmesine karar verilmiştir. 5. Tensip zaptı ile birlikte dava dilekçesi ve duruşma gününün davalı vekiline 19.12.2023 tarihinde tebliğ edildiği görülmektedir. Ancak İlk Derece Mahkemesince davalının cevap süresinin dolması beklenmeden dosya bilirkişiye verilmiş ve 20.12.2023 havale tarihli bilirkişi raporu ile dava konusu ilave tediye alacağının miktarı hesaplanmıştır. Bilirkişi raporu aldırıldıktan sonra davalı vekilince, yasal süresinde olmak üzere 29.12.2023 tarihinde davaya cevap dilekçesi sunulmuştur. Bilirkişi raporu davalı vekiline 26.12.2023 tarihinde tebliğ edilmiş ve davalı vekilince 04.01.2024 tarihinde bilirkişi raporuna itiraz dilekçesi sunulmuştur. 6. İlk Derece Mahkemesince 23.01.2024 tarihinde yapılan ilk duruşmada; dava ve cevap dilekçelerinin sunulduğu, bilirkişi raporunun aldırıldığı belirtilmiş, ardından ilk itirazların değerlendirildiği ve bu konuda verilecek bir kararın bulunmadığı belirlendikten sonra tarafların iddia ve savunmaları doğrultusunda uyuşmazlığın tespitine geçilmiştir. Uyuşmazlık belirlendikten sonra ön inceleme aşamasının sona erdiği belirtilerek duruşmada hazır bulunan davacı vekilinin imzası alınıp tahkikat aşamasına geçilmiştir. Tahkikat aşamasına geçildikten sonra da daha önce aldırılan bilirkişi raporu doğrultusunda davanın kabulüne karar verilmiştir. 7. 6100 sayılı Kanun'un 320 nci maddesinin gerekçesinin ilgili bölümü şöyledir: "... İkinci fıkrada, yazılı yargılama usulünde yer alan ön inceleme aşamasının yerine geçecek olan, ilk duruşmada nelerin yapılacağı belirtilmiştir. Basit yargılama usulünde ilk duruşma, yazılı yargılamadaki ön inceleme aşamasının yerini almıştır. Bu duruşmada, daha önce dosya üzerinden karar verilmemişse, usule ilişkin (dava şartları ve ilk itirazlarla ilgili) hususlarla hak düşürücü ve zamanaşımı sürelerine ilişkin hususlarda tarafların dinlenmesi; daha sonra tarafların iddia ve savunmaları çerçevesinde, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususların tespiti yapılacaktır. Uyuşmazlık konularının tespit edilmesinden sonra hâkim, tarafları sulhe yahut arabuluculuğa teşvik edecek, tarafların sulh olup olmadıkları, sulh olmadıkları takdirde anlaşamadıkları hususların neler olduğu tutanağa yazılacak ve tutanağın altı hazır bulunan taraflarca imzalanacaktır. Tahkikat, bu tutanak esas alınmak suretiyle yürütülecektir. ..." 8. Belirtmek gerekir ki 6100 sayılı Kanun'un 320 nci maddesinde basit yargılama usulüne tabi davaların kısa sürede tamamlanmasını sağlamak amacıyla birtakım farklı düzenlemelere yer verilmiş olması, Kanun'da yer alan diğer düzenlemelerin göz ardı edilebileceği anlamına gelmez. Zira somut uyuşmazlık bakımından henüz dilekçelerin sunulması aşaması tamamlanmadan ve tahkikata esas ilk duruşma (ön inceleme duruşması) yapılmadan tahkikat aşamasına geçilerek dosyanın bilirkişiye verilmesi, Anayasa'nın 36 ncı maddesinde yer alan adil yargılanma hakkı ile 6100 sayılı Kanun'un 27 nci maddesinde yer alan hukuki dinlenilme hakkı kapsamındaki savunma ve ispat hakkının ihlaline sebep olmuştur. Ayrıca davalı tarafça cevap dilekçesi sunulmasına rağmen, İlk Derece Mahkemesi gerekçeli kararında davalının davaya cevap vermediğinin yazılmış olması da 6100 sayılı Kanun'un 297 nci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine aykırı olup gerekçeli karar hakkının ihlali mahiyetindedir. 9. Kanun yararına temyiz istemi belirtilen gerekçelerle yerinde bulunduğundan, İlk Derece Mahkemesi kararın kanun yararına bozulması gerekmiştir. V. KARAR Açıklanan sebeplerle; Adalet Bakanlığının 6100 sayılı Kanun’un 363 üncü maddesinin birinci fıkrasına dayalı kanun yararına temyiz isteminin kabulü ile kararın sonuca etkili olmamak üzere KANUN YARARINA BOZULMASINA, Dava dosyasının İlk Derece Mahkemesine, kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına gönderilmesine, 15.04.2024 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.
